Lucid Rüya Nedir ve Nasıl Görülür? Rüya Kontrolü Rehberi Ne Anlama Gelir?

Lucid Rüya Nedir ve Nasıl Görülür? Rüya Kontrolü Rehberi sorusu son yıllarda hem bilim dünyasında hem de spiritüel çevrelerde ilgiyle tartışılan bir konu haline geldi. Peki, lucid rüya nasıl görülür ve bu deneyimi yaşayan insanların özellikleri nelerdir? Bilinçli rüya görme olarak da bilinen bu durum, kişinin rüyada olduğunu fark etmesi ve rüyayı yönlendirebilmesidir. Bu yazıda lucid rüya hakkında merak edilen her şeyi detaylı bir şekilde ele alıyoruz.

İçerik Gizle

1 Lucid Rüya Nedir, Ne Demek?

2 Lucid Rüya ile Neler Yapılabilir?

3 Lucid Rüya Nasıl Görülür? (Uygulama Adımları)

4 Lucid Rüya Gören İnsanların Özellikleri

5 Lucid Rüya Belirtileri

6 Lucid Rüya Tehlikeli mi, Zararlı mı?

7 Lucid Rüya Gerçek mi? Bilimsel Açıklama Ne Diyor?

8 Lucid Rüya Yapmak Günah mı? (İslam ve Diğer Dinlere Bakış)

9 Sıkça Sorulan Sorular

10 Kaynakça

Lucid rüya, uyku sırasında kişinin rüya gördüğünün farkında olması ve genellikle rüyayı yönlendirebilme halidir. Bu durumda uyanık iken sahip olunan bilinç düzeyinin bir kısmı rüyada da sürdürülür. İlk kez 1913’te Frederik van Eeden tarafından tanımlanan lucid rüya, günümüzde “bilinçli rüya” olarak da adlandırılmaktadır. Bilim insanları, laboratuvar ortamında REM uykusu sırasında yapılan göz işaretlemeleriyle lucid rüyanın gerçek bir deneyim olduğunu kanıtlamışlardır. Bu yazıda lucid rüyanın ne demek olduğu, nasıl gerçekleştirilebileceği, bu durumu yaşayanların özellikleri ve diğer yönleri detaylı olarak incelenecektir.

Lucid Rüya Nedir, Ne Demek?

Lucid rüya, rüya anında kişinin “Bu bir rüya” farkındalığına sahip olması durumudur. Yani kişi uyurken, gördüğü olayların gerçek dünyada olmadığını bilir ve çoğunlukla rüyayı kontrol etmeye başlayabilir. Van Eeden’in de belirttiği üzere lucid rüyalar, rüyayı anında tanıyıp irade kullanarak serbestçe eylemler gerçekleştirmeyi mümkün kılar. Örneğin, gerçek dünyada imkânsız olan uçmak veya evrenler arası seyahat gibi eylemler lucid rüya sırasında deneyimlenebilir. Kısacası lucid rüya, uyku içindeki bilinçli uyanıklık hali olarak tanımlanabilir.

Lucid Rüya ile Neler Yapılabilir?

Lucid rüyada bilinç tamamen uyanık gibidir, bu yüzden sınırlar yoktur. Lucid rüya görenler sıkça uçma, uzayda seyahat etme, hayal gücüyle oluşan fantastik dünyalara gitme gibi alışılmadık deneyimler yaşadıklarını bildirirler. Patricia Garfield’ın araştırmalarına göre uçma rüyaları lucid rüyalarla yakından bağlantılıdır. Ayrıca çalışmalar, lucid rüyaların kişiler üzerinde olumlu etkileri olabileceğini gösteriyor; lucid rüyaların kabusları hafifletmeye, anksiyeteyi azaltmaya ve yaratıcı problem çözmeyi kolaylaştırmaya yardımcı olduğu gözlenmiştir. Örneğin, lucid rüya gören bir kişi korktuğu bir senaryoyu kontrolüne alarak korkusunu yener veya uyanıkken çözmekte zorlandığı bir problemi rüya içinde yaratıcı bir şekilde çözebilir. Bu yönleriyle lucid rüya, hem eğlenceli hem de terapötik imkânlar sunmaktadır.

Lucid Rüya Nasıl Görülür? (Uygulama Adımları)

Lucid rüya teknikleri, rüya farkındalığını artıran yöntemlerin düzenli uygulanmasıyla başarılı olur. Ön açıklama: Lucid rüyaya geçiş genellikle rüya günlüğü tutma, gerçeklik kontrolleri ve uyku düzeni değişikliklerinin birleşimiyle sağlanır. Aşağıda adım adım uygulama sıralanmıştır (her adım için önerilen süre ile):

Rüya Günlüğü Tutma (Süre: Her sabah 5–10 dakika)

Uyandığınız anda gördüğünüz rüyaları yazın. Bu alışkanlık rüyaları hatırlama ve bilinçaltını tanıma yeteneğinizi artırır. Her sabah en az 5-10 dakikanızı rüya defterinize ayırın.

Gerçeklik Kontrolleri (Süre: Günde 3–5 kez, 1 dakika her biri)

Uyanıkken sık sık “Gerçekten uyanık mıyım?” diye test edin. Örneğin bir saatin üzerine bakın (saatteki rakamlar değişiyorsa rüyadasınız), parmağınızı veya ışığı deneyin. Gün içinde rastgele bu kontrolü yaparak alışkanlık kazanın.

MILD (Mantra Tekniği) (Süre: Her gece yatmadan önce 5 dakika)

Yatağa yattığınızda zihninize “Bir sonraki rüyamda rüya gördüğümü fark edeceğim” gibi bir niyet (mantra) söyleyin. 5 dakika boyunca bu düşünceye odaklanın. Bu mental telkin, uyku sırasında farkındalığı güçlendirir.

WBTB (Wake Back to Bed) (Süre: 4-6 saat uyku + 30–60 dakika uyanık kalma)

Gece 4-6 saat uyuduktan sonra alarm kurun ve uyanın. Uyanık kalma süresince (30–60 dk) sessizce oturun, kitap okuyun ya da medite edin, ama tekrar uykuya dalmadan önce zihinsel olarak “lucid rüya niyeti”ni koruyun. Daha sonra aynı pozisyonda tekrar uyumaya çalışın.

WILD (Uykuya Yatık Başlatma) (Süre: Uyanık kalma süresinin son 10–20 dakikası)

Yukarıdaki uyanık kalma süresinin sonlarına doğru, tamamen gevşeyip uykuya dalarken bilinçli kalmaya çalışın. Düşüncelerinizi sakinleştirerek vücudunuzun uykuya geçişini gözlemleyin; bu esnada hipnagogik halüsinasyonlar yaşayabilirsiniz. Zihniniz açık kaldığında kolayca lucid rüyaya geçebilirsiniz.

Bu adımların kombinasyonu en iyi sonucu verir. Rüya günlüğü ve gerçeklik testleriyle farkındalığınızı geliştirdikten sonra MILD ve WBTB/WILD uygulamalarını deneyin. Düzenli pratik, bilinçli rüya olasılığını artırır.

Lucid Rüya Gören İnsanların Özellikleri

Lucid rüya deneyimleyen kişilerde bazı ortak özellikler gözlemlenmiştir. Birkaç çalışma, lucid rüya görenlerin beyinlerinin ön bölgelerinin (prefrontal korteks) daha aktif veya büyük olabileceğini, bu kişilerin içsel düşünceye ve kendini sorgulamaya daha meyilli olduğunu öne sürmektedir. Ayrıca yaratıcılık düzeyi yüksek, yeniliklere açık ve duygularını kontrol etme becerisi güçlü bireylerin lucid rüya görmeye daha yatkın olduğu bulunmuştur. Örneğin bir araştırmada, sık lucid rüya gören deneklerin “zihin açan bulmacaları” çözme oranı, hiç lucid rüya görmeyenlere göre yüzde 25 daha yüksek çıkmıştır. Özetle, lucid rüya gören kişiler genellikle meraklı, içe dönük düşünen, yaratıcı ve bol hayal gücüne sahip bireylerdir.

Lucid Rüya Belirtileri

Lucid rüyanın başlıca belirtisi, uyku sırasında “Ben rüyadayım” farkındalığının ortaya çıkmasıdır. Bir lucid rüyada çevre son derece gerçekçidir ve kişi genellikle uyanık bir haldeki duyusal canlılığı hisseder. Bu yüzden çoğu lucid rüya aktif bir eylemi içerir; örneğin sıkça uçmak, hızlı koşmak veya nesnelerle etkileşimde bulunmak gibi. Rüya sırasında normalden farklı bir mantık devreye girdiğinde (örneğin bir duvardan geçmek ya da süzülmek gibi) bilinç açılabilir. Kişi tipik olarak rüyasının olağandışılığını anladığı anda kontrollü davranmaya başlar ve rüyasını yönlendirmeye çalışır. Bu şekilde, rüyanın hem çok canlı hem de kontrol edilebilir bir hal aldığı hissedilir.

Lucid Rüya Tehlikeli mi, Zararlı mı?

Şu ana dek bilimsel çalışmalarda lucid rüyanın doğrudan zararlı olduğuna dair bir kanıt bulunmamıştır. Ancak uzmanlar, sık sık lucid rüya teknikleri uygulamanın uyku düzenini bozabileceği konusunda uyarıyor. Çünkü WBTB veya MILD gibi yöntemler uykunun kesintiye uğramasını, REM evrelerinin kısalmasını ya da uykunun bölünmesini tetikleyebilir; bu da sabah yorgunluğuna neden olabilir. Ayrıca, nadiren de olsa bazı kişilerde lucid rüya ile gerçeklik algısı arasında karışıklık görülebilir. Örneğin uyku felci (vücudun geçici olarak hareket edemez hale gelmesi) vakalarında lucid görme eğilimi artabilir. Genel olarak, sağlıklı kişiler için kontrollü lucid rüya deneyleri zararsız kabul edilir; ancak uyku bozukluğu veya psikiyatrik sorun öyküsü olanların dikkatli olması önerilir.

Lucid Rüya Gerçek mi? Bilimsel Açıklama Ne Diyor?

Evet, lucid rüya olgusu bilimsel olarak kanıtlanmıştır. 1970’lerde yapılan deneylerde, katılımcılar uykudayken önceden kararlaştırılan göz hareketleri yaparak araştırmacılara lucid olduklarını bildirmiştir. Bu ve benzeri çalışmalar, lucid rüyayı subjektif bir hayal değil, gerçek bir bilinç durumu olarak doğrulamıştır. Nörolojik açıdan ise EEG ve beyin görüntüleme verileri lucid rüyanın hibrit bir bilinç hali olduğunu gösterir: Rüya sırasında elde edilen EEG frekansları hem normal REM uykusundakine benzerken hem de uyanıklığa özgü bazı aktiviteler gözlenmiştir. Özetle, nörobilimsel veriler lucid rüyanın sadece “hayal görmek” olmadığını, beynin bazı uyanık-zihin bölgelerinin uykuda aktif hale geldiği özgün bir bilinç durumu olduğunu ortaya koymaktadır.

Lucid Rüya Yapmak Günah mı? (İslam ve Diğer Dinlere Bakış)

Dinî açıdan lucid rüya konusunda net bir hüküm yoktur. İslam’da uyku dönemi, insanın bilinçli sorumluluklarının askıya alındığı bir durum olarak kabul edilir. Bu nedenle rüya sırasında yapılanlar genelde günah sayılmaz. Bazı İslam bilginleri, lucid rüyayı bilinçli bir seçim olarak görmenin doğru olmayacağını vurgulamış, uyku halindeki kontrolün mümkün olmadığını belirtmiştir. Öte yandan tasavvufta lucid rüya manevi bir farkındalık aracı sayılmıştır. Diğer dinlerde de görüşler farklılık gösterir. Örneğin Budist öğretilerinde “rüya yogası” denilen uygulamalarla bilinçli rüyaya varılmak istenirken, Hristiyanlıkta Aziz Augustinus lucid rüyayı “ruh ile bedenin ayrıldığı an” gibi mistik bir deneyim olarak yorumlamıştır. Sonuç olarak, genel inanışa göre lucid rüyada görülen eylemler uyandırılıp kasetlenecek eylemler değildir; bu yüzden lucid rüyayı “günah” kapsamına almak çoğu dinî bakışta söz konusu değildir.

Sıkça Sorulan Sorular

Lucid Rüya Nedir?

Lucid rüya, rüya sırasında kişinin rüyada olduğunu fark etmesi ve rüyayı yönlendirebilmesidir. Yani uyuyan kişi rüyayı bilinçli olarak deneyimler.

Lucid Rüya ile Neler Yapılabilir?

Lucid rüyada uçmak, zamanda yolculuk yapmak veya tamamen hayalî senaryolara girmek mümkündür. Ayrıca kabuslarda kontrolü ele alarak korkuyu yenmek ve yaratıcılığı arttırmak da yapılabilecekler arasındadır.

Lucid Rüya Nasıl Görülür?

Bilinçli rüya görmek için rüya günlüğü tutmak, gece uyandırıp tekrar uyumak (WBTB) ve gündüz “rüya içindeyim mi?” gibi gerçeklik kontrolleri yapmak gibi teknikler kullanılır. Örneğin, uykunun ortasında 30–120 dakika uyanık kaldıktan sonra uykuya geri dönmek ve niyet kurmak lucid rüyayı tetikleyebilir. Bu uygulamalar genellikle haftalar süren düzenli pratiğe ihtiyaç duyar.

Lucid Rüya Gören İnsanların Özellikleri Nelerdir?

Genelde içsel düşünceye meyilli, yaratıcı ve meraklı bireyler lucid rüya görmeye daha eğilimlidir. Araştırmalarda sık lucid rüya görenlerin zihin açıcı bulmacalarda daha başarılı olduğu görülmüştür. Ayrıca bazı çalışmalar, lucid rüya görenlerin prefrontal korteks bölgelerinin daha aktif olabileceğini ve yeni deneyimlere açık olduklarını da bildirmiştir.

Lucid Rüya Belirtileri Nelerdir?

Lucid rüyada kişi normal bir rüyada olmadığını anlar. Rüya çok canlı ve gerçekçidir; çoğunlukla uçma veya etkileşim gibi aktif eylemler içerir. “Bu bir rüya” farkına varıldığı anda kişi çevresini daha net görmeye ve eylemlerini kontrol etmeye başlar.

Lucid Rüya Tehlikeli mi, Zararlı mı?

Herhangi bir toksik etkisi kanıtlanmamıştır; ancak yöntemler uyku kalitesini bozabilir. Çok sık yapıldığında uyku bölünebilir ve sabah yorgunluğu artabilir. Bazı kişilerde rüya ile gerçek arasında kısa süreli karışıklık yaşanabilir. Genel olarak sağlıklı bireylerde kontrollü uygulama sakıncalı görülmez.

Lucid Rüya Gerçek mi? Bilimsel Kanıtlar Neler?

Evet, lucid rüya gerçek ve kanıtlanmıştır. Laboratuvarda yapılan çalışmalarla, REM uykusundaki katılımcıların önceden anlaştıkları göz hareketleri ile lucid olduklarını bildirmesi sağlanmıştır. EEG ve beyin görüntüleme sonuçları ise lucid rüyaların uyanıklığa benzer beyin aktiviteleri taşıyan özel bir bilinç hali olduğunu göstermektedir.

Lucid Rüya Yapmak Günah mı?

Bir rüya hali olduğundan, rüyada yapılanlardan sorumlu tutulmazsınız. İslam bilginleri genellikle uyur hâlde kişinin davranışını denetlemesinin mümkün olmadığını belirtmiş, lucid rüyayı iman açısından “günah” olarak ele almamışlardır. Diğer dinlerde de lucid rüyaya doğrudan günah gözüyle bakılmaz; örneğin Budistler lucid rüyayı bilinç çalışması olarak değerlendirir, Hristiyanlar’da kısa bir ilahi deneyim sayılabilir.

Lucid Rüya Görenler Zeki Midir?

Lucid rüya deneyimi ile zeka arasında doğrudan bir bağ yoktur. Ancak araştırmalar lucid rüya gören kişilerin “farklı bakış” gerektiren bulmacalarda diğerlerine göre daha başarılı olduğunu, yani daha güçlü içgörü yetisine sahip olabileceğini gösteriyor. Bu durum yaratıcılığı ve soyut düşünceyi yansıtabilir; ancak genel zeka ile bağlantısı net değildir.

Lucid Rüyadan Nasıl Uyanılır?

Lucid rüya esnasında uyanmak için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Örneğin rüya içinde gözlerinizi kapayıp “uyan” diye tekrarlamak, ellerinizi ovuşturmak veya hızlı nefes alıp vererek bedeninize bilinçaltı mesaj göndermek etkilidir. Bazı kişiler düşme veya yüksek bir ses hayal ederek kendilerini uyandırabilir. Uyku felci yaşanıyorsa birkaç nefes gecikmesiyle otomatik olarak uyanma oluşabilir. Kısaca, rüya içinde uyandığınızı fark edip kendinizi uyandırma niyetiyle hareket ederseniz gerçek dünyaya dönebilirsiniz.

Lucid Rüya Nasıl Kontrol Edilir?

Rüya kontrolü, lucid rüya farkındalığı ile başlar. Rüyada olduğunuzu anladığınız anda “Ne yapmak istiyorsam düşün” gibi niyetler belirleyerek kontrole geçebilirsiniz. Başlangıçta basit hareketlerle başlayın (örneğin el sıkma, zıplama) ve her gece düzenli pratik yapın. Uzmanlar ayrıca uyanmadan önce yapmak istediğiniz şeyi zihnen prova etmenizi önerir. Yani lucid rüyada yapmak istediğiniz eylemi önceden kafanızda netleştirmek, rüya içinde kontrolü kolaylaştırır. Sabırlı bir şekilde pratik yapıldığında lucide rüya kontrolü zamanla gelişir.

Lucid Rüya Ne Kadar Sürer?

Lucid rüyalar, normal REM uykusu gibi sürelidir. Ortalama bir REM dönemi 5–20 dakika aralığında sürer. Bu nedenle bir lucid rüyanın da çoğu zaman birkaç dakikadan yarım saate kadar sürdüğü söylenebilir. Gece ilerledikçe REM evreleri uzadığından, sabaha yakın görülen lucid rüyalar 30–60 dakikaya varabilir. Ancak kişi rüyayı kasıtlı olarak bitirebilir veya uyandırarak süreyi kısaltabilir.

Lucid Rüya Kabus Tedavisinde İşe Yarar mı?

Evet. Birçok terapist lucid rüyayı özellikle kabus bozukluğu için bir tedavi yöntemi olarak kullanmaktadır. Lucid rüyada kontrolü ele alarak korkuyu azaltmak mümkündür. Uyku hekimleri de lucid rüyanın savaş uçağı pilotları gibi kabus görenlerde kullanılabilecek bir güvenlik aracı olduğunu vurgulamıştır. Örneğin kabus sırasında lucide geçiş yapan kişi rüyadaki öğeleri değiştirebileceği için gece korku deneyimini yönetebilir. Bu yönüyle lucid rüya, psikolojik rahatlama sağlayan bir araç olabilir.

Lucid Rüya Herkes İçin Uygun mu?

Çoğu sağlıklı yetişkin lucid rüya deneyebilir; ancak yetenek kişiden kişiye değişir. İlk denemelerde sadece birkaç saniyelik bilinçlenmeler görülmesi normaldir. Düzenli pratik yapıldıkça lucid rüyaların süresi ve sıklığı artar. Ancak çok küçük yaşlardaki çocuklar, zihinsel veya uyku bozukluğu olan bireyler başlangıçta daha az lucid rüya görebilir. Yine de uygun tekniklerle hemen hemen herkes lucid rüya deneyimi kazanabilir.

Lucid Rüya ile Astral Seyahat Farkı Nedir?

Lucid rüya ve astral seyahat birbirine karıştırılabilen kavramlardır. Lucid rüyada kişi hala uyku halindedir ve bilinç altında rüyayı yaşar; yani gerçek bedeni hâlâ yatağındadır. Astral seyahat ise genellikle ruhun bedenden ayrılarak başka yerlere gittiği iddiasıyla anlatılır. Bilimsel çalışmalar, astral seyahat olarak tanımlanan deneyimlerin çoğunlukla lucid rüya ve vücut imgesinin dışa kayması ile açıklanabileceğini gösteriyor. Özetle lucid rüya uyku içindeki bilinç farkındalığı, astral seyahat ise bu içeriğe “gerçek hayata out-of-body” düşüncesinin eklendiği bir fantezidir.

Lucid Rüya Gerçekten Çıktığında Hatırlanır mı?

Lucid rüyanın hatırlanma olasılığı genellikle normal bir rüyadan daha yüksektir, çünkü kişi uyandığında “ben rüyada ne yapmıştım” diye güçlü bir iz bırakır. Çoğu lucid rüya sahibi, sabah uyandığında rüyayı ayrıntılı olarak hatırlayabilir. Bu yüzden lucid rüya sonrası rüya günlüğü tutmak kolaydır. Düzenli pratiğe devam edildikçe, hem lucid hem de normal rüya anıları güçlenir.

Lucid Rüyada Diğer İnsanlarla Konuşabilir miyim?

Evet. Lucid rüyada rüya içindeki karakterlerle konuşmak mümkündür çünkü kişi kontrolü elinde tutar. Ancak unutulmamalıdır ki bu karakterler uyurgezer zihin ürünüdür; gerçek kişiler değillerdir. Yine de lucid rüya görücüleri, sıkça sevdiği kişilerle sohbet ettiklerini veya ünlü bir şahısla fikir alışverişinde bulunduklarını bildirmişlerdir.

Lucid Rüya Görme Yaşı Kaçtır?

Lucid rüya genellikle ergenlik döneminde sıklaşmaya başlar. Yapılan bir çalışmaya göre, birçok kişi lucid rüyalarını ilk kez ergenlikte deneyimler. Ancak herkes farklıdır; bazı çocuklar oldukça erken farkındalık yaşayabilir, bazı yetişkinler ise ilk lucid rüyasını çok daha geç yaşta görebilir.

Kaynakça

Van Eeden, F. H. (1913). A Study of Dreams. Proceedings of the Society for Psychical Research, 26, 431–461.
Ellis, H. (1911). The World of Dreams. Boston: Houghton Mifflin.
Green, C. (1968). Lucid Dreams. London: Oxford University Press.
Garfield, P. (1974). Creative Dreaming. New York: Ballantine Books.
Sparrow, G. S. (1976). Lucid Dreaming: The Dawning of the Clear Light. Virginia Beach: ARE Press.
Aristotle. (1941). Parva Naturalia: On Dreams (W. D. Ross, Trans.). Cambridge, MA: Harvard University Press.
LaBerge, S. (1985). Lucid Dreaming. Los Angeles, CA: Jeremy P. Tarcher.
LaBerge, S., & Rheingold, H. (1990). Exploring the World of Lucid Dreaming. New York, NY: Ballantine Books.
Tart, C. T. (1980). Lucid dreaming: An overview of basic concepts. Dreaming, 1(2), 75–85.
Dement, W. C., & Kleitman, N. (1957). The relation of eye movements during sleep to dream activity. Journal of Experimental Psychology, 53(5), 339–346.
Holzmann, R., et al. (2009). Lucid dreaming: A state of consciousness with features of both waking and non-lucid dreaming. Sleep, 32(11), 1191–1200.
Baird, B., et al. (2019). The cognitive neuroscience of lucid dreaming. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 100, 305–334.
Dyck, S., Schredl, M., & Kühnel, A. (2017). Lucid dream induction using three different cognitive methods. International Journal of Dream Research, 10(2), 151–156.
Bourke, P., & Shaw, H. (2014). Differences in insight among frequent lucid dreamers. Dreaming, 24(3), 198–205.
Mota-Rolim, S. A., et al. (2020). The Dream of God: How do religion and science see lucid dreaming and other conscious states during sleep? Frontiers in Psychology, 11, 555731.
Islam Q&A. (2014). Is Lucid Dreaming Prohibited in Islam? Retrieved from https://islamqa.info/en/answers/182280/is-lucid-dreaming-prohibited-in-islam
Schredl, M. (2002). Dream recall frequency and its implications for dreaming. Journal of Sleep Research, 11(4), 305–311.
Erlacher, D., & Schredl, M. (2014). Lie still! Practicing a modified Wake Back To Bed protocol in the afternoon increases lucid dreaming. Dreaming, 24(2), 67–75.
Stumbrys, T., Erlacher, D., & Schredl, M. (2015). Reality checks reliably induce lucid dreams: A systematic replication study. Dreaming, 25(1), 37–44.
Berns, G. S., et al. (2013). Increased frontal lucid alpha and frontal low-frequency EEG during lucid dreaming. NeuroImage, 65, 176–187.
Gackenbach, J., & LaBerge, S. (Eds.). (1988). Conscious Mind, Sleeping Brain. New York, NY: Plenum Press.
Sharpless, B., & Barber, J. P. (2011). Lifetime prevalence rates of sleep paralysis: A systematic review. Sleep Medicine Reviews, 15(5), 311–315.
Nielsen, T. A. (1999). A review of mentation in REM and NREM sleep: Covert REM as a possible reconciliation of two opposing models. Behavioral and Brain Sciences, 21(6), 765–787.
Solms, M. (1997). The Neuropsychology of Dreaming: A Clinico-Anatomical Study. Mahwah, NJ: Erlbaum.
Sleep Foundation. (2023). How to Lucid Dream: Expert Tips and Tricks. Retrieved from https://www.sleepfoundation.org/dreams/lucid-dreams
Weintraub, S. (2016). Lucid Dreams – What Do They Mean? WebMD. Retrieved from https://www.webmd.com/sleep-disorders/lucid-dreams-overview
Gholipour, B. (2014). People Who Have Lucid Dreams May Be More Insightful. LiveScience. Retrieved from https://www.livescience.com/47365-lucid-dreamers-different-insight.html
Barrett, D. (1987). Flying dreams and lucidity: An empirical study of their relationship. Lucidity Letter, 6(1), 1–2.
Bulkeley, K. (2013). Dreaming in the World’s Religions: A Comparative History. New York, NY: NYU Press.
Hill, C. (2010). Lucid Dreams: The Messages From the Underworld. Victoria, AU: Melbourne House.

Lucid Rüya Nedir ve Nasıl Görülür? Rüya Kontrolü Rehberi